De Europese Commissie (“Commissie”) deed op 13 april 2022 een nieuw voorstel om het intellectuele eigendom van bepaalde ambachtelijke en industriële producten te beschermen. Het voorstel heeft als doel de unieke kenmerken van deze producten te beschermen. Een dergelijke bescherming wordt waar mogelijk nu vastgelegd in kwaliteits- of erkenningsregelingen of (keur)merken. Een bekend voorbeeld van een kwaliteitsregeling op Europees niveau is de beschermde geografische aanduiding van producten. Denk daarbij aan Fetakaas, Parmaham en Ierse Whiskey. Met de door de Commissie beoogde uitbreiding van de beschermingsregeling komen ambachtelijke of industriële producten als glas uit Murano, tweed uit Donegal en Delfts blauw aardewerk, ook in aanmerking voor een vergelijkbare bescherming. In deze blog gaan wij in op het voorstel van de Commissie alsook de verhouding tussen het mededingingsrecht en erkennings- en kwaliteitsregelingen.
Erkennings- en kwaliteitsregelingen binnen het Mededingingsrecht
Een kwaliteits- of erkenningslabel kan voor producenten belangrijke economische voordelen met zich brengen. Consumenten zijn vaak sneller geneigd bekende en erkende (streek)producten te kopen en/of daarvoor meer te betalen. Producten zoals Rooibosthee, de Opperdoezer ronde of Chablis grand cru zijn wijdverbreid bekend. In bepaalde branches wordt gewerkt met keurmerken voor producten die aan bepaalde kwaliteit voldoet, maar niet (steeds) aan een specifieke regio zijn toe te schrijven, zoals Woolmark. Consumenten en/of bedrijven zijn sneller geneigd producten of diensten af te nemen van ondernemingen die aan een bepaalde erkenningsregeling voldoen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een regeling voor een erkende dierenarts of de CBF Erkenning voor goede doelen zoals het KWF.
Aan een kwaliteits- of erkenningslabel of een keurmerk kan een keerzijde zitten. Voor producenten of dienstverleners zonder een dergelijk label zou het lastiger kunnen worden om op de betrokken markt(en) (succesvol) te opereren. Kwaliteits- en erkenningsregels of keurmerken kunnen onder omstandigheden in strijd zijn met het mededingingsrecht, specifiek het kartelverbod uit artikel 6 Mededingingswet of artikel 101 VWEU. Dit is het geval als een dergelijke regeling leidt tot, of wordt gebruikt voor het uitsluiten van ondernemingen. In de Leidraad samenwerking tussen concurrenten (de “Leidraad”) licht de Autoriteit Consument & Markt (“ACM”) toe onder welke cumulatieve voorwaarden een kwaliteitsregeling verenigbaar is met het kartelverbod. De kwaliteitsregeling moet in dat kader:
- een open karakter hebben;
- eisen stellen die objectief, niet-discriminerend en vóóraf duidelijk zijn;
- een (toelatings)procedure voor erkenning hebben die transparant is; én
- een (toelatings)procedure voor erkenning hebben die voorziet in een onafhankelijke beslissing over de toelating bij de eerste beoordeling, of nadat erkenning is geweigerd, in beroep.
Een voorbeeld van een erkenningsregeling die door de ACM is getoetst aan het kartelverbod is de Regeling Geborgde Rundveedierenarts. Op grond van deze regeling dienen dierenartsen die veterinaire diensten willen verlenen aan rundveehouders aan bepaalde kwaliteitseisen te voldoen. De ACM stelde vast dat de regeling voor iedere dierenarts toegankelijk is en dat het voor iedere dierenarts duidelijk is aan welke voorwaarden de dierenarts moet voldoen. Bovendien bevat de regeling een klachten- en geschillenregeling. In 2016 bevestigde de rechtbank Rotterdam de analyse van de ACM. Een vergelijkbare regeling voor erkende paardendierenartsen werd ook goedgekeurd door de ACM. De volgende erkennings- en kwaliteitsregelingen leverden volgens de ACM respectievelijk het Hof Leeuwarden geen mededingingsbezwaren op:
- een regeling van de Nederlandse vereniging van ondernemers in het carrosseriebedrijf (FOCWA) die bepaalde eisen stelt aan ondernemers die lid willen worden van deze vereniging;
- een Borg-erkenningsregeling in de bedrijfspolis van de ABN Amro, waardoor van een uitzendbureau werd geëist haar bedrijfspand door een erkend bedrijf te laten beveiligen;
- een erkenningsregeling die bepaalde voorwaarden bevat met betrekking tot preventieve kwaliteits- en imagozorg bij producenten van rauwe melk.
Kwaliteitsregeling beschermde geografische aanduiding: BOB, BGA, GA en GTS
Onder de huidige kwaliteitsregeling voor beschermde aanduiding in de Europese Unie (“EU”) kan een product een geografische beschermde aanduiding krijgen, als er een specifiek verband bestaat tussen het product en de regio waar het wordt geproduceerd. Een dergelijke aanduiding zorgt dat consumenten deze producten beter herkennen en vertrouwen op de kwaliteit ervan. Bovendien kunnen de betrokken producenten hun producten zo beter in de markt zetten. Op dit moment geldt de EU-kwaliteitsregeling alleen voor landbouwproducten, wijnen en gedestilleerde dranken. Bekende voorbeelden van producten met een beschermde geografische aanduiding zijn de wijnen Chianti en Bordeaux en de Italiaanse Parmezaanse kaas. Ook in Nederland zijn er producten met een beschermde geografische aanduiding, zoals Gouda en Noord-Hollandse Gouda en Jenever. In het huidige Europese stelsel bestaan er vier soorten geografische aanduidingen:
- Beschermde oorsprongsbenaming (BOB): deze aanduiding geldt voor levensmiddelen, landbouwproducten en wijnen waarbij de volledige productie, verwerking en bereiding van het product in een specifieke regio plaatsvindt. Hiervan kan bijvoorbeeld sprake zijn indien een kaas wordt gemaakt van melk van een lokaal dierenras. Voorbeelden van producten met een BOB zijn Gorgonzola, Noord-Hollandse Gouda en Brabantse Wal asperges.
- Beschermde geografische aanduiding (BGA): deze aanduiding geldt voor levensmiddelen, landbouwproducten en wijnen waarbij een bepaalde kwaliteit, faam of andere eigenschap van het product hoofzakelijk is toe te schrijven aan zijn geografische oorsprong. Dit betekent dat tenminste één van de productie- verwerkings- of bereidingstappen in de specifieke regio moet plaatsvinden. Voorbeelden van producten met een BGA zijn Ardenner Ham en Edammer Kaas.
- Geografische aanduiding van gedistilleerde dranken en gearomatiseerde wijnen (GA): deze aanduiding dient ter bescherming van gedistilleerde dranken of gearomatiseerde wijnen waarbij een bepaalde kwaliteit, faam of andere eigenschap van het product hoofzakelijk is toe te schrijven aan zijn geografische oorsprong. Dit betekent dat tenminste één van de productie- verwerkings- of bereidingstappen in de specifieke regio moet plaatsvinden. Voorbeelden van dranken met een GA zijn Grappa en Jenever.
- Gegarandeerde traditionele specialiteit (GTS): deze aanduiding geldt voor levensmiddelen en landbouwproducten waarbij sprake is van een traditionele productiesamenstelling of productiemethode. Daarbij hoeft er geen verband te zijn met een specifiek geografisch gebied. Voorbeelden van producten met een GTS-aanduiding zijn Napolitaanse Pizza en Basterdsuiker.
Er bestaan daarnaast nog andere minder vaak voorkomende aanduidingen voor producten. Voorbeelden zijn producten uit de bergen (grondstoffen moeten afkomstig zijn uit berggebieden) of producten uit de ultraperifere gebieden van de EU (landbouwproducten uit de Franse overzeese departementen, de Azoren en de Canarische Eilanden). Producten die een geografische aanduiding dragen zijn opgenomen in de registers van kwaliteitsproducten en worden bovendien erkend als intellectuele eigendomsrecht. Dit zorgt ervoor dat de producten wettelijk beschermd zijn tegen namaak en misbruik in de EU.
Bescherming heeft effect
Dat een bescherming ook (juridisch) effect kan sorteren, blijkt uit het volgende voorbeeld. Zo verbood de Commissie in 2008 het gebruik van de naam ‘Parmesan’ voor Duitse kaas aangezien hiervoor een geografische aanduiding geldt voor de regio Parma. De naam Parmesan is geen generieke naam en het gebruik daarvan schaadt de reputatie van de beschermde Italiaanse Parmigiano Reggiano-kaas. Dat er grenzen zijn aan een bescherming blijkt uit het volgende voorbeeld. In 2019 boog het Hof van Justitie zich over de vraag of het Duitse bedrijf Balema het woord ‘balsamico’ mocht gebruiken voor haar labels. De vraag was of er inbreuk werd gemaakt op het beschermde ‘Aceto Balsamico di Modena’. Het Hof oordeelde dat enkel de gehele geregistreerde naam Aceto Balsamico di Modena beschermd wordt en dat de losse woorden ‘aceto’ en ‘balsamico’ generieke termen zijn en geen bescherming genieten.
Bescherming geografische aanduidingen ambachtelijke en industriële producten
Op 13 april 2022 publiceerde de Commissie haar voorstel ‘inzake de bescherming van geografische aanduidingen van ambachtelijke en industriële producten’ gepubliceerd. Het voorstel volgt op het in november 2020 goedgekeurde Actieplan inzake intellectuele eigendom. Dat plan heeft als doel om geografische aanduidingen voor industriële en ambachtelijke producten te beschermen. De Commissie hanteert de volgende definitie voor ambachtelijke en industriële producten:
- Ambachtelijke producten: producten die geheel met de hand, met handgereedschap of met mechanische middelen worden vervaardigd, zolang de handmatige bijdrage nog steeds het belangrijkste onderdeel van het eindproduct vormt.
- Industriële producten: producten die op gestandaardiseerde wijze worden geproduceerd, meestal op grote schaal en met gebruik van machines.
Om in aanmerking te komen voor de bescherming van een geografische aanduiding onder het nieuwe voorstel, moet een (ambachtelijk of industrieel) product voldoen aan de volgende cumulatieve voorwaarden:
- het product is van oorsprong uit een bepaalde plaats, streek of land;
- het product heeft een bepaalde kwaliteit, reputatie of kenmerk dat hoofdzakelijk aan de geografische oorsprong ervan is toe te schrijven; en
- ten minste één stap van de productie van het product moet plaatsvinden in het betreffende geografische gebied.
Na goedkeuring van het voorstel van de Commissie zullen producten zoals natuurstenen, sieraden, textiel, kant, bestek, glas, meubels, keramiek en porselein in aanmerking kunnen komen voor een geografische bescherming. Indien een aanvraag wordt goedgekeurd zal het betreffende product opgenomen worden in het kwaliteitsregister. In veel gevallen zal deze bescherming ook buiten de EU standhouden door middel van onderhandelingen en beschermingsovereenkomsten met niet-lidstaten. In dat kader is de EU in 2019 toegetreden tot de Akte van Genève, een verdrag dat wordt beheerd door de Wereldorganisatie voor de Intellectuele Eigendom (WIPO).
Uniformiteit in EU bij bescherming van industriële en ambachtelijke producten
Volgens de Commissie levert het voorstel geen mededingingsbezwaren op. Ten eerste is het onwaarschijnlijk dat door het voorstel marktmacht zal ontstaan voor bepaalde producenten. Binnen de interne markt zijn er volgens de Commissie tussen 300 en 800 producten die in aanmerking zouden kunnen komen voor een geografische aanduiding. Bovendien zijn er talloze vergelijkbare producten zonder geografische aanduiding die concurreren met de beschermde producten. Ten tweede merkt de Commissie op dat ook al zou de concurrentie op een markt worden beperkt door nieuwe geografische aanduidingen, dit geen negatieve gevolgen heeft voor consumenten. Consumenten zouden volgens de Commissie namelijk bereid zijn een hogere prijs te betalen voor een product met een gegarandeerd kwaliteits- of oorsprongslabel.
Sommige EU-lidstaten verlenen reeds bescherming aan bepaalde industriële en ambachtelijke producten. Duitsland kent de zogeheten Solingenverordening, waardoor bestek uit de steden Solingen en Haan beschermd wordt. Frankrijk kent de nationale Hamon Act die ook industriële en ambachtelijke producten beschermt, zoals Calais kant, Quimper aardewerk en Limoges porselein. Uiteenlopende nationale regels leiden evenwel tot een verschillende mate van bescherming in de EU. Producenten van ambachtelijke en industriële producten die een geografische aanduiding in de hele EU willen beschermen, moeten in elke EU-lidstaat afzonderlijk wettelijke bescherming aanvragen, wat erg kostbaar is en lang duurt. Door het ontbreken van een EU-brede regeling kunnen producenten in de EU bovendien niet ten volle profiteren van internationale bescherming voor hun producten met geografische aanduiding. Daarom is het voorstel van de Commissie een belangrijke ontwikkeling. Indien het voorstel wordt goedgekeurd, ontstaat er vanaf 1 januari 2024 een Europees stelsel van bescherming van industriële en ambachtelijke producten. Daardoor kunnen producten ten volle profiteren van de (internationale) bescherming van hun producten.
Voor alle informatie over een bedrijfsbezoek van de ACM en de Europese Commissie, zie invalacm.nl.
